Memorial Ankara Hastanesi Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Uzmanı Doç. Dr. Ethem Turgay Cerit “Açlık kan şekeri nedir?” konusuna açıklık getirdi.
Açlık kan şekeri seviyesi, bir kişinin vücudunun kan şekerini nasıl yönettiği ile ilgili önemli bir gösterge olarak kabul ediliyor. Yemekten yaklaşık bir saat sonra zirveye ulaşan kan şekeri, daha sonra düşmeye başlıyor. Yüksek açlık kan şekeri seviyeleri insülin direncine veya diyabete işaret ederken, anormal derecede düşük açlık kan şekeri ise hipoglisemi olarak ifade ediliyor.
Tanısal amaçlı yapılan açlık kan şekeri ölçümünün, gece açlığı sonrası sabah bakılması daha uygun oluyor. Açlık kan şekerini sağlıklı düzeylerde tutmak için ise kişinin öncelikle yaşam tarzı değişiklikleri yapması, beslenmesine dikkat etmesi, fiziksel aktivitelerini düzenli hale getirmesi ve stresten uzak durması gerekiyor.
Memorial Ankara Hastanesi Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bölümü’nden Doç. Dr. Ethem Turgay Cerit, açlık kan şekeri ile ilgili bilgi verdi.
KAN ŞEKERİ NEDİR?
Karbonhidratların sindirilmesi sonucunda ortaya çıkan veya glikojen gibi depo kaynaklardan elde edilen glukozun kan dolaşımımızdaki düzeyine kan şekeri (plazma glukozu) denir. Birimi miligram/desilitre (mg/dl)’ dir.
AÇLIK KAN ŞEKERİ NEDİR?
Açlık kan şekeri kandaki glukoz düzeyinin 8-10 saat açlık sonrası ölçülen düzeyidir.
TOKLUK KAN ŞEKERİ NEDİR?
Tokluk kan şekeri kandaki glukoz düzeyinin yemek sonrası ölçülen düzeyidir. Tokluk kan şekerinin ölçümü yemeğin ilk lokmasından 2 saat sonra yapılır.
AÇLIK VE TOKLUK KAN ŞEKERİ DEĞERİ KAÇ OLMALIDIR?
Normal sağlıklı bir bireyde açlık kan şekeri 100 mg/dl’nin, ikinci saat tokluk kan şekeri ise 140 mg/dl’nin altındadır.
AÇLIK KAN ŞEKERİ NASIL ÖLÇÜLÜR?
Tanısal amaçlı ölçümlerde 8-10 saatlik gece açlığı sonrası venöz plazma örneği alınarak laboratuvarda açlık kan şekeri ölçülür. Takip amaçlı ölçümlerde ise birey parmak ucundan kendi kendine kapiller kan örneğinden kan şeker ölçüm cihazları ile açlık kan şekerini ölçebilir.
AÇLIK KAN ŞEKERİ NEDEN YÜKSELİR?
Eğer vücuttaki insülin düzeyi yetersizse ya da insülinin etkisine karşı direnç varsa karaciğerde açlıkta üretilen glukoz hücreler içine sokulamaz ve kan dolaşımındaki açlık glukoz yani şeker düzeyi yükselmeye başlar.
GEBELİKTE AÇLIK KAN ŞEKERİ KAÇ OLMALIDIR?
Gebelikte sabah açlık kan şekeri 95 mg/dl’nin altında olmalıdır.
AÇLIK KAN ŞEKERİ ÖLÇÜMÜ İÇİN KAÇ SAAT AÇ KALINMALIDIR?
Ölçümden önce 8-12 saat açlık yeterlidir. Açlık kan şekeri ölçümüne gece açlığı sonrası sabah bakılması daha uygun olmaktadır.
AÇLIK KAN ŞEKERİ ÖLÇÜMÜNDEN ÖNCE SU İÇİLİR Mİ?
Açlık kan şekeri ölçümünden önce şeker içermeyen az miktarlarda su içilmesinde sakınca yoktur.
UZUN SÜRE AÇ KALMAK KAN ŞEKERİNİ YÜKSELTİR Mİ?
12 saatten daha uzun süren açlıklarda stres hormonları da artacağı için açlık durumu kan şekerinde yanlış yüksek sonuçlara neden olabilir. Bunun yanı sıra çok uzun süreli açlık durumlarında hipoglisemi denilen kan şekeri düşmeleri de olabilir.
AÇLIK KAN ŞEKERİ NORMAL DEĞERLERİN ÜSTÜNDE OLURSA NE OLUR?
Açlık kan şekerinin normal değerin üzerinde olmasına bozulmuş açlık glukozu ya da prediyabet denilmektedir.
Yapılan çalışmalar prediyabetik bireylerde de diyabete ait mikro ve makrovasküler komplikasyonların yani küçük ve büyük damarlarda çeşitli problemlerin gelişme ihtimalinin olduğunu göstermektedir. Diyabetin progresif yani ilerleyen bir hastalık olduğu da göz önüne alındığında müdahale edilmeyen yüksek açlık kan şekerleri bir süre sonra diyabetik tanı seviyesine çıkabilir.
UYURKEN ŞEKER NEDEN YÜKSELİR?
Normalde gece uyurken yani gıda tüketimi yokken kan şekerimizin düşmemesi için karaciğer çeşitli yollarla glukoz üretmekte ve kişinin gece boyunca kan şekerinin düşmesini önlemektedir.
Eğer kişide insülin direnci veya insülin eksikliği varsa bu kişilerde karaciğer tarafından üretilen glukoz hücreler içine sokulamaz ve kan şekeri yükselir.
ENFEKSİYON KAN ŞEKERİNİ YÜKSELTİR Mİ?
Enfeksiyon vücut için bir stres durumu olduğu için kan şekerinde yükselmeye yol açan durumlardan birisidir.
KAN ŞEKERİ KAÇ OLURSA İNSÜLİN KULLANILMASI GEREKİR?
İnsülin kullanılması için belirli bir kan şekeri seviyesi yoktur. İnsülin kullanma kararı hastadan hastaya göre değişir.
Örneğin kan şekeri 250 olup hiçbir şikayeti olmayan bir hastada insüline gerek duyulmazken, kan şekeri 250 olup ciddi hiperglisemi bulguları olan bir başka hasta için insülin kullanmak gerekebilir.
YÜKSEK ŞEKERE EVDE NE İYİ GELİR?
Kan şekeri yüksekliği durumunda kişinin henüz diyabet tanısı yoksa su tüketimini artırarak en kısa zamanda şeker hastalığı ile uğraşan bir hekimden randevu alması gerekir.
Kan şekeri ılımlı düzeyde yüksek ise fiziksel aktivitenin de kan şekerini düşürücü etkisi olur. Ancak kan şekeri 250 üzerinde ise fiziksel aktivite riskli olabilir.
KAN ŞEKERİNİN YÜKSELMESİNİ TETİKLEYEN BESİNSEL FAKTÖRLER NELERDİR?
Vücudun enerji için glikoza ihtiyacı vardır ve glikozun kaynağı tükettiğimiz besinlerdir. Ancak vücut elde edilen bu enerjinin tamamını aynı anda kullanmaz.
İnsülin, gerektiğinde saklanmasını ve serbest bırakılmasını mümkün kılar. Yemekten sonra kan şekeri seviyeleri yükselir, genellikle yemekten yaklaşık bir saat sonra en yüksek seviyeye ulaşır. Kan şekerinin ne kadar yükseldiği ve zirvenin kesin zamanlaması kişinin diyetine bağlıdır.
Gıda ile ilgili önemli kan şekeri artışlarını etkileyebilen faktörler arasında öğünlerin büyük olması, şekerli yiyecek ve içeceklerin tüketilmesi, ekmek, tatlı ve paketli gıdalar gibi basit karbonhidratlı veya karbonhidratlı yiyeceklerin yenilmesi yer almaktadır.
Öğünler arasındaki kan şekeri seviyeleri, vücudun şekeri nasıl yönettiğine dair bir pencere sunar. Yüksek açlık kan şekeri seviyeleri, vücudun kandaki şeker seviyelerini düşüremediğini gösterir. Bu, ya insülin direncine ya da yetersiz insülin üretimine ve bazı durumlarda her ikisine de işaret eder.
HBA1C TESTİ NEDİR?
Açlık kan şekeri düzeylerini değerlendirmek için bireylerin veya sağlık uzmanlarının kullandığı yöntemler arasında Glikozile hemoglobin (HBA1c) testi bulunmaktadır.
HbA1c testi, vücudun kan şekerini zaman içinde, genellikle son 2-3 ayda nasıl yönettiğini ölçer. HbA1c, doktorların diyabeti yönetmek için kullandığı ana testtir.
Kişi bu testi laboratuvar ortamında yaptırmaktadır. Test sonucunda seviyeler çok yüksek çıkarsa, kişinin ikinci bir teste ihtiyacı olabilir. Bu testin sonuçları yüzde olarak gösterilir.
EVDE KAN ŞEKERİ TESTİ NASIL YAPILIR?
Hastalar kan şekeri seviyelerini evde kendileri de test edebilir. İlgili hekimler hastalardan genellikle uyanır uyanmaz ve bir şey yiyip içmeden önce açlık kan şekerini ölçmesini talep eder.
Bununla birlikte yemekten önce veya bazen yemekten 2 saat sonra tokluk şekeri de ölçülebilir. Test için en doğru zaman, tedavi hedeflerine ve diğer faktörlere bağlı olarak değişebilir. Örneğin, iyi kontrollü ve sadece ağızdan alınan şeker ilaçları ile tedavi edilen bir Tip 2 diyabetli hastanın haftada 2 gün kan şekeri ölçümü yapması yeterlidir.
Bununla birlikte günde 4 kez insülin uygulayan Tip 1 diyabetli bir bireyin ise en az 4 kez öğünler öncesi ve lüzum halinde de öğün sonrası kan şekerini ölçmesi gerekir.
Evde parmak ucundan kan şekeri ölçümü yapmak için şu sıralama izlenir:
· Öncelikle eller yıkandıktan sonra test şeridi ve glikoz monitörü hazırlanır
· Test alanı (genellikle parmak ucu veya yanı) alkollü bir pamuk ile silinir
· Test alanı cihazda yer alan ince iğne ile delinir
· Kan akışını artırmak için iğne ile delinen yerin etrafı sıkılır
· Test şeridine bir damla kan değdirilir
· Monitör ekranında beliren rakam ölçüm zamanı ile birlikte bir günlüğe kaydedilir
AÇLIK KAN ŞEKERİNİ DÜŞÜRMEK İÇİN NE YAPILMALI?
Diyabetik olmayan bir bireyde açlık kan şekeri yüksekliği prediyabet anlamına gelir ve bu bireylerin öncelikle yaşam tarzı değişikliği yapması gerekir.
Basit karbonhidratlardan uzak durmak, düzenli fiziksel aktivite, düzenli uyku ve stresten uzak durmak bu değişikliklerin başında gelmektedir. Kilo fazlalığı varsa ideal kiloya düşmek prediyabetik bir bireyin açlık kan şekeri düzeylerinin normal aralığa gelmesini sağlayabilir.
Diyabetik bir bireyde ise açlık kan şekeri yüksek seyrediyorsa buna uygun ilaç veya insülin tedavilerinin kendilerini takip eden hekimler tarafından düzenlenmesi gerekmektedir.
AÇLIK KAN ŞEKERİNİN SAĞLIKLI BİR SEVİYEDE KALMASINI SAĞLAMAK NASIL BİR DİYET UYGULANIR?
Açlık kan şekerinin sağlıklı seviyesini korumak ve çok yükselmesini önlemek için sağlıklı bir diyet uygulamak çok önemlidir. Bu kapsamda yapılacak olan diyette şunlara dikkat edilmelidir:
· Şeker ve tuz alımı sınırlanmalı,
· Beyaz ekmek ve makarna yerine tam tahıllı ekmek ve makarna tercih edilmeli,
· Vücudun kan şekerini düşürmesine yardımcı olmak için lif açısından zengin yiyecekler tüketilmeli,
· Doygunluk hissini desteklemek için yüksek proteinli yiyecekler yenilmeli,
· Kan şekeri artışlarını tetikleme olasılığı daha düşük olan nişastalı olmayan sebzeler seçilmeli.
Kaynak: https://www.memorial.com.tr/saglik-rehberi/aclik-kan-sekeri-nedir-kan-sekeri-degerleri-kac-olmali
