Karayolu sınır kapısı sahasında uygulanacak mimari pasif güvenlik düzenlemeleri on temel maddede özetleniyor.
Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü’nden Reha Oğuzhan’ın “Karayolu Sınır Kapılarında Bombalı Saldırılara Karşı Mimari Pasif Güvenlik Düzenlemeleri” yüksek tezine göre; bombalı saldırılar, bilhassa kritik alt yapılar gibi önemli binalar için ciddi bir tehdit olarak belirtilirken, “Bu tip yapılarda mimari pasif güvenlik düzenlemeleri büyük önem taşır” vurgusu yapıldıb
Aynı üniversiteden Prof. Dr. Figen Beyhan’ın danışmanlığını yaptığı yüksek lisans tezi çalışmasının sonuç ve öneriler bölümünde şu ifadeler kullanılıyor:
6. SONUÇ VE ÖNERİLER
Bombalı saldırılar, bilhassa kritik alt yapılar gibi önemli binalar için ciddi bir tehdittir. Bu tip yapılarda mimari pasif güvenlik düzenlemeleri büyük önem taşır. Bu bağlamda, yapılan çalışma kapsamında önce bombalı saldırılar ve bunların yapılar üzerindeki etkileri araştırılmış ve genel olarak bu yapı tiplerinde MPGD saptanarak bir kontrol listesi oluşturulmuştur. Daha sonra hazırlanan kontrol listesi kritik alt yapıların en önemlilerinden biri olarak karayolu sınırkapları özelinde geliştirilmiş ve bu çerçevede öne çıkan hususların neler olduğu yazılmıştır.
Mimari pasif güvenlik düzenlemelerinde başlıca önlem her zaman riskli noktalar ile hedef yapılar arasında yeterli güvenlik mesafesini sağlamaktır. Vaziyet yerleşimi ve erişim kontrolü gibi saha odaklı başlıklar bu güvenlik mesafesini kontrol etmeye yönelik düzenlemeleri içerirler. Yapısal güçlendirme, malzeme seçimi, cephe düzenlemeleri, mahal yerleşimleri vb. önlemler ise güvenlik mesafesine bağlı olarak derecesi değişen pasif güvenlik düzenlemeleridir. Sonuç olarak bir bombalı saldırıya karşı temel pasif güvenlik önlemi her zaman yeterli güvenlik mesafesini sağlamaktır ve diğer tüm önlemler bu mesafenin sağlanamadığı durumlarda meydana gelen zafiyeti gidermek adına alınırlar ve güvenlik mesafesi azaldıkça bu önlemlerin derecesi ve önemi artar.
Karayolu sınır kapısı sahasında uygulanacak mimari pasif güvenlik düzenlemeleri on temel maddede özetlenebilir.
- Geçiş süreçleri ile doğrudan ilişkili olmayan tüm yapı ve alanlar saha sınırının dışında ancak saha ile fiziki olarak irtibatlandırılmış şekilde konumlandırılmalıdır.
- Geçiş bantları arasında patlama yüklerine dayanımlı ayırıcı betonerme duvarlar olmalıdır. Basınç dalgası etkisine, birincil ve ikincil parça tesirine karşı her zaman, saha içerisinde yer alan çok geniş alanlar patlama yüklerine dayanımlı bariyerler ile bölümlere ayrılmalıdırlar.
- Ara bantlar, binalar ile araç yolları ve park alanları arasında yeterli güvenlik mesafesi bırakılabilecek genişlikte olmalıdır. Genişlik, binaların dar cephelerinin araç yollarına bakabilmesi için yeterli olmalıdır. Riskli yerlerde zemin kotu yerden en az 1,2 metre yukarıda yer almalı ve ilk iki katın pencereleri patlama dayanımlı olmalıdır. Binaların cepheleri mümkün olduğunca sade olmalı ve gereksiz çıkmalardan, saçak, balkon ve dekoratif unsurlar benzeri mimari bileşenlerin yapımından kaçınılmalıdır.
- Kontrol noktalarının yakınında araç park alanlarına izin verilmemeli. (Özellikle saha dışında yer alan giriş öncesi alan ve tampon bölgede.) (Camlar patlama yüklerine dayanımlı ise asgari güvenlik mesafesi 75 metredir.)
- Kontrol kulübeleri ve bu kulübelerde yer alan camlar kavisli U forma sahip olmalıdır. Taşıyıcı elemanlar açığa konumlandırılmamalı, bunun mümkün olmadığı durumlarda ise bu elemanların etrafı koruyucu malzeme ile kaplanmalıdır. Camlar patlama yüklerine dayanımlı lamine tavlanmış camlar olmalı, pencere doğramaları ile duvarlar arasındaki bağlantılar güçlendirilmelidir.
- Özellikle doğu ve güneydoğu sınırlarında yer alan sınır kapılarında sınır kapılarının tampon bölgeye bakan kontrol noktalarında yer alan kanopilerde (üst örtülerde) ikincil parça etkisi gösterecek malzeme ve kaplama kullanılmamalıdır. Çok yüksek riskli yerlerde en ideal çözüm kaset döşeme brüt beton kanopilerdir.
- Kontrol kulübelerinde ağır malzemelerden kaplama kullanılmamalıdır. Mümkünse yatay ve dikeyde donatılar ile güçlendirilmiş CMU duvarlar kullanılmalı, değil ise hafif malzemelerden kaplamalar kullanılmalı ancak bunlarda da montajlar güçlendirilmelidir.
- Veteriner sınır kontrol noktası ve vergisiz akaryakıt istasyonunun saha içi konumlanmaları ve ihtiyaç duydukları alanların yeterli genişlikte olması özellikle göz önünde bulundurulması gereken konulardır.
- Sahada yer alan acil müdahale birimleri sahanın her noktasına kolaylıkla ulaşabilecek şekilde konumlandırılmalıdır. Geçiş bantları arasında araç ve yayalar için hızlı bir şekilde geçiş yapılabilecek kontrollü açıklıklar bırakılmalıdır. Sahanın etrafının dönen acil müdahale ve tahliye yolu olmalıdır.
- Saha içinde etkin denetim ortamının sağlanması ve süreçlerin kolay ve hızlı bir şekilde ilerleyebilmesi adına iki önemli konu vardır. Bunlardan birincisi hem süreçlerin hem bu süreçlere ilişkin mekanların mümkün olduğunca sade ve kolay okunabilir olması, diğeri ise karşı sınır kapısı ile süreçler bağlamında ve fiziksel olarak senkronize olunmasıdır. Politik konjonktür uygun olduğu takdirde tek durak sisteminin uygulandığı ortak sınır kapısı projeleri en ideal çözümdür.
Çalışma dahilinde mimari pasif güvenlik düzenlemelerine ilişkin temel prensipler belirlenmiş ve bu prensiplerin karayolu sınır kapıları özelinde nasıl uygulanabileceği tartışılmıştır. Bunun için de öncelikli olarak karayolu sınır kapılarının işleyiş süreçleri ve genel fiziki yapısı hakkında bilgi sahibi olmak gerekmektedir. İç literatürde karayolu sınır kapılarının tarihçesi, ulaşım ve lojistik açısından önemi ve geçiş süreçlerine dair bilgilere kolaylıkla ulaşılabilmesine rağmen fiziksel yapısına ve mimari tasarım ilkelerine yönelik kaynakların çok kısıtlı olduğu görülmüştür. Dış literatürde ise temel birkaç kaynak olmasına rağmen bu kaynakların büyük bir kısmına güvenlik sebebiyle erişim kısıtlanmış durumdadır. Bu sebeple, bu çalışmanın odak noktasında bombalı saldırılara karşı güvenlik düzenlemeleri olmasına karşın karayolu sınır kapılarının genel fiziki yapısının sistematize edilmesi noktasında da çalışma dahilinde literatüre katkıda bulunulduğu düşünülmektedir. Karayolu sınır kapıları genel fiziki yapısının şematize edilerek açıklanması, geçiş bantları sıralanma modelleri ve kontrol noktaları yerleşim modellerinin sunulması, araç park alanlarının sınıflandırılması vb. kısımlar bu çalışmaya örnek olarak gösterilebilir.
