Kolesterol insanların kanında bulunan ve başta karaciğerde olmak üzere bütün hücreler tarafından doğal olarak üretilen, mumsu yapıya sahip bir lipid yani yağ türüdür. Kolesterol kanda bulunan, mumsu bir yapıya sahiptir. İnsan vücudunun sağlıklı hücreleri oluşturabilmesi için hücre zarlarının yanı sıra bazı hormonlar ile D vitamininin oluşturulmasında kullanmak üzere belirli bir miktar kolesterole ihtiyacı vardır.
Ancak kolesterol suda çözünmez, bu nedenle kana kendi başına geçemez ve tek başına vücuda dağıtılamaz. Kolesterolün taşınmasına yardımcı olmak için karaciğer tarafından lipoproteinler üretir. İnsan vücudundaki kolesterol taşıyan lipoproteinler düşük yoğunluklu lipoprotein yani LDL ve yüksek yoğunluklu lipoprotein yani HDL olarak farklı görevlere sahip iki gruba ayrılır.
LDL kan dolaşımı içinde kolesterolün taşınmasını gerçekleştirirken HDL karaciğer ve dokular içinde kolesterol taşınmasını sağlar. Toplam kolesterol, ya da diğer adıyla total kolesterol ise kanda bulunan her iki kolesterol türünün toplamıdır.
Kolesterol değerleri kanda yüksek seviyelerde bulunduğu zaman hem damarlarda sertleşmeye yol açabilir hem de kan damarlarında yağ birikintilerinin gelişmesine neden olabilir. Bu birikintilere kolesterol plakları adı da verilir. Zaman içinde büyüyen bu birikintiler, damarlardan yeterli miktarda kan akmasını zorlaştırır ve çeşitli sağlık sorunlarına neden olur.
Yüksek kolesterol kalıtsal nedenlerden kaynaklanabilir, ancak daha yaygın olarak çeşitli önlenebilir ve tedavi edilebilir sağlıksız yaşam tarzı seçimlerinin sonucu ortaya çıkar. Sağlıklı bir diyet sürdürmek, düzenli egzersiz yapmak ve bazı durumlarda ilaç desteğine başvurmak yüksek kolesterol değerlerini azaltmaya yardımcı olabilir.
LDL KOLESTEROL VEYA “KÖTÜ KOLESTEROL” NEDİR?
Düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) aynı zamanda kötü kolesterol olarak adlandırılır. Görevi kolesterolü ve vücudun enerji için kullandığı yağ türü olan trigliseritleri atardamarlarında taşımaktır. Eğer bir bireyin LDL kolesterol seviyesi çok yüksekse, zaman içinde arterlerin duvarlarında birikebilir.
Bu duruma ateroskleroz adı verilir ve ortaya çıkan plaklar da kolesterol plakları ya da aterosklerotik plaklar olarak adlandırılır. Bazı vakalarda bu birikintiler parçalanarak pıhtı atabilir ve bu sayede kalp başta olmak üzere çeşitli organlardaki kan akışı düzenini bozabilir.
Bu şekilde oluşan bir kan pıhtısı kalbe giden damarları tıkarsa kalp krizine veya beyine giden bir damarı tıkarsa felce ya da diğer adıyla inmeye neden olabilir. Yüksek kolesterol aynı zamanda safra dengesizliği oluşturabilir ve safra taşı riskini artırabilir.
HDL KOLESTEROL VEYA “İYİ KOLESTEROL” NEDİR?
Yüksek yoğunluklu lipoprotein (HDL) aynı zamanda “iyi kolesterol” olarak adlandırılır. LDL kolesterolün vücuttan atılması için karaciğere geri dönmesine yardımcı olur. Bu sayede atardamarlarda kolesterol plaklarının birikmesini önler.
TRİGLİSERİT NEDİR?
Trigliseritler kolesterolden farklı, başka bir lipit türüdür. İnsan vücudu hücre çeperlerini, belirli hormonları ve D vitaminini oluşturmak için kolesterol kullanırken, enerji kaynağı olarak trigliserit kullanır.
Bir birey vücudunun kullanabildiğinden daha fazla kalori aldığında, bu fazla kaloriler trigliseritlere dönüştürülür ve yağ hücrelerinde depolar. Vücudun kullanabileceğinden daha fazla kalori alındığında trigliserit seviyeleri yükselir ve bu da kalp hastalığı ve inme gibi çeşitli sağlık sorunları riskini artırabilir.
YÜKSEK KOLESTEROL NEDENLERİ
Kontrol edilebilir hareketsizlik, obezite ve sağlıksız beslenme gibi faktörler yüksek LDL kolesterol değeri ile düşük HDL kolesterolü değerine katkıda bulunur. Bunun yanı sıra genetik gibi kontrol dışı faktörler de yüksek kolesterol değerleri görülmesinde rol oynayabilir.
Kötü kolesterol riskini artıran faktörler:
Egzersiz eksikliği: Bireylerin düzenli olarak egzersiz yapması vücudunuzun HDL yani iyi kolesterol seviyesini artırmaya yardımcı olurken, LDL yani kötü kolesterolün miktarını ve bundan meydana gelen plakların boyutunu azaltır.
Kötü beslenme: Hayvansal ürünlerde bulunan doymuş yağın yanı sıra, işlenmiş abur cubur tarzı ürünlerde bulunan trans yağları tüketmek bireylerin kolesterol seviyesini yükseltebilir. Kırmızı et ve tam yağlı süt ürünleri gibi kendiliğinden kolesterolü yüksek olan gıdalar da kolesterol seviyesini artırabilir.
Obezite: Vücut kitle indeksinin (BMI) 30 veya üstünde olması bireyin yüksek kolesterol riskini artırır.
Sigara içmek: Sigara içmek kan damarlarının duvarlarına zarar vererek daha kolay yağ birikintisi biriktirebilir bir hale getirir. Bunun yanı sıra HDL veya "iyi" kolesterol seviyesini de düşürebilir.
Kalıtsal Nedenler: Bireyin genetik yapısı kandan LDL kolesterolü uzaklaştırma işleminin etkili bir şekilde gerçekleşmesini engelleyebilir veya karaciğerin gereğinden daha fazla kolesterol üretmesine neden olabilir.
Şeker hastalığı (Diyabet). Yüksek kan şekeri, çok düşük yoğunluklu lipoprotein yani VLDL adı verilen ve çok tehlikeli bir kolesterol türünün kandaki seviyesini yükseltirken HDL kolesterol seviyesinin de düşmesine yol açar. Yüksek kan şekeri aynı zamanda damar çeperlerine de zarar verir. Böbrek hastalığı veya hipotiroidizm de kolesterol seviyelerinde sorunlara yol açar.
Yaş. Bireyler yaşlandıkça vücut kimyası değiştiği için yüksek kolesterol riski artar. Örneğin, karaciğerin LDL kolesterolü ortadan kaldırması daha düşük bir oranda gerçekleşir.
Kolesterol Değerleri Kaç Olmalıdır?
Günümüzde bireyler için yüksek kolesterol olup olmadığını belirleyen kolesterol seviyeleri tek başına göz önüne alınmaz. Bu kolesterol değerlerinin yanı sıra kalp hastalığı için başka risk faktörlerinin varlığı da durumun değerlendirilmesinde kullanılır.
Günümüzde kullanılan kılavuzlara göre başka bir kalp rahatsızlığı riski olmayan bireylerde açlık sonrası gerçekleştirilen lipid testinden elde edilen kan kolesterol düzeyi değerleri içinde toplam kolesterol 200 mg/dl altında ise ideal, 200-239 mg/dl arası sınırda, 240 mg/dl üzeri ise yüksek olarak değerlendirilir.
Yine aynı testte görülen LDL kolesterol düzeyi 130 mg/dl altında iken ideal, 130-159 mg/dl arası sınırda, 160 mg/dl üzeri ise yüksek olarak nitelendirilir. Buna karşılık testte HDL kolesterol düzeyi 40 mg/dl altında görüldüyse, bu durum tehlikeli olarak görülür. HDL kolesterol düzeyinin sağlıklı ortalamasının kadınlarda 40 mg/dl ve erkeklerde 50 mg/dl üzeri olduğu kabul edilmektedir.
Nadir durumlarda, yüksek kolesterol, kalıtsal olarak aileden gelen hiperkolesterolemiden kaynaklanır. Bu genetik bozukluk karaciğerin LDL'yi temizlemesini önler. Yapılan araştırmalara göre bu durumdan etkilenen yetişkinlerin çoğunun toplam kolesterol seviyeleri 300 mg/dL üzerinde ve LDL seviyeleri ise 200 mg / dL üzerindedir.
YÜKSEK KOLESTEROL NASIL ÖNLENİR? KOLESTEROL NASIL DÜŞÜRÜLÜR?
Öncelikle kalp ve vücut için sağlıklı yaşam tarzını benimsemek kolesterol seviyesini düşürür. Bu önlemler aynı zamanda yüksek kolesterolü de önler. LCL kolesterol değerlerinin yükselmesini önlerken HCL kolesterol değerlerinin sağlıklı bir seviyede kalmasını sağlamak için önerilen önlemler ve uygulanması gereken kolesterol diyetinde tercih edilmesi gereken besinler arasında aşağıdakiler mevcuttur:
Kepekli tahıllar, meyve, ve sebze ağırlıklı ve düşük miktarda tuz içeren bir diyetle beslenmek.
Tüketilen hayvansal yağların miktarını sınırlamak ve yerine alınan iyi yağları makul miktarlarda kullanacak şekilde azaltmak. Örneğin tereyağı yerine sızma zeytinyağı kullanmak ve etin yağsız kısımlarını tercih etmek.
Tavuk ve balık gibi et türlerini, özellikle bol miktarda omega-3 yağ asitleri içeren diğer yiyecekleri tercih etmek
Kızarmış yiyecekler yerine kavrulmuş, fırınlanmış, ızgara, veya buğulama yiyecekler tercih etmek
Gıda etiketlerindeki doymuş ve trans yağlara ve ilave şekerlere dikkat edip ve bunların tüketimini azaltarak günlük alınan kalorinin yüzde 10'undan fazlasının doymuş yağlardan veya eklenen şekerlerden gelmemesine dikkat etmek. Abur-cubur atıştırmalıklar yerine ceviz ve badem gibi omega-3 yağ asidi içeren kuruyemişlere yönelmek.
Fazla kiloları vermek ve sağlıklı bir kiloyu korumak.
Kesinlikle sigara veya tütün ürünleri kullanmamak.
Haftanın en az dört günü günde 30 dakika egzersiz yapmak.
Eğer varsa, alkol tüketimini çok ılımlı seviyelerde tutmak.
Günlük hayatın getirdiği stresi yönetmek
KOLESTEROL BELİRTİLERİ NELERDİR?
Yüksek kolesterolün dışa dönük bir belirtisi yoktur. Bu nedenle uzun yıllar boyunca fark edilmeden ilerlemesini sürdürebilecek bir tıbbi sorundur. Ancak ileri aşamalarda kalbe kan sağlayan koroner arterler etkilenirse, göğüs ağrısı yani anjina veya diğer koroner arter hastalıklarının belirtileri görülebilir.
Bireyde yüksek kolesterol sorunu olup olmadığını tespit etmenin tek yolu kan testidir. Bu teste “lipit profili” adı verilir ve 9 ila 12 saat aç kaldıktan sonra yapılır. Alınan kan üzerinde gerçekleştirilen test sonuçlarında; toplam kolesterol, LDL yani kötü kolesterol, HDL yani iyi kolesterol ve trigliseritlerin vücuttaki anlık görüntüsü elde edilir.
Tıp uzmanları tarafından normal şartlar altında kalp hastalığı için risk faktörü bulunmayan çocuklar ve genç yetişkinlerin genellikle 9 ve 11 yaşları arasında bir defa ve 17 ve 19 yaşları arasında bir defa daha test edilmesi tavsiye edilmektedir.
Yine kalp hastalığı için risk faktörü bulunmayan yetişkinler için testin genellikle beş yılda bir tekrar edilmesi tavsiye edilmektedir. Bu test sonuçlarında yüksek kolesterol değerleri çıkarsa ya da sonuçlar istenen aralıklar dahilinde değilse, birey sigara kullanıyorsa, kendisinde diyabet veya yüksek tansiyon gibi diğer risk faktörleri mevcutsa ya da ailede yüksek kolesterol ve kalp hastalığı gibi tıbbi öyküler mevcutsa doktor daha sık test yapılmasını tavsiye edebilir.
KOLESTEROL NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Doktorlar yüksek kolesterol teşhisi konulmuş bireylerin kolesterol değerlerini düşürmek için öncelikle yaşam tarzı değişiklikleri önermektedir. Örneğin, bireyin diyetinde, egzersiz alışkanlıklarında veya günlük rutininin diğer taraflarında değişiklikler tavsiye edebilirler.
Ancak doktorlar diyet ve yaşam tarzı değişikliklerinin yeterli olmadığı vakalarda bunların yanı sıra kolesterol seviyesini düşürmeye yardımcı olacak ilaçlar veya diğer tedavileri de reçete edebilirler. Statinler yüksek kolesterol için en sık reçete edilen ilaçlardır. Bu ilaçlar karaciğerin daha fazla kolesterol üretmesini engellerler.
Bunun yanı sıra niasin, sekestran, kolestiramin, veya kolesterol emilim inhibitörleri de reçete edebilirler. Bu ilaçların bir kısmı hem vücudunun gıdalardan kolesterol emilimini hem de karaciğerin kolesterol üretimini azaltmaya yardımcı olan ilaçların bir kombinasyonudur.
Acıbadem Web ve Yayın Kurulu tarafından hazırlanmıştır.
