Cumhuriyet Nasıl İlan Edildi?
Milli irade kavramı ilk olarak Erzurum Kongresinde dile getirildi. 23 Nisan 1920 günü açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi de milli egemenlik esasına dayanıyordu ve adı konulmamış olsa da yeni yönetim biçiminin tüm özelliklerini bünyesinde barındırıyordu.
20 Ocak 1921 tarihli anayasada devletin yönetim şekli ile ilgili bir hüküm bulunmamasına rağmen “Hakimiyet kayıtsız şartsız milletindir.” maddesi zaten sürecin varacağı noktayı işaret ediyordu. Yönetim şeklinin adının resmi olarak konulması için en büyük engel olan saltanat 1 Kasım 1921 tarihinde kaldırıldı. Lozan Barış Antlaşması’nın onaylanmasının ardından milli bağımsızlık tam olarak gerçekleşmiş oldu. Geriye sadece yeni yönetim şeklinin resmi olarak kabul edilmesi ve duyurulması kaldı.
Milli mücadele dönemindeki meclis, işleyişi bakımından savaş sonrası atılacak adımlarda verimli çalışacak bir yapıya sahip değildi. Yaşanan kabine bunalımlarını aşmak için atılması gereken önemli bir adım daha vardı. Mustafa Kemal Paşa 28 Ekim 1923 akşamı Çankaya Köşkü’nde bulunan arkadaşlarına “Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz.” diyerek ilk açıklamayı yaptı. O gece İsmet Paşa ile birlikte sürecin nasıl yürütüleceğini planladılar ve 1921 Anayasası’nın bazı maddelerini değiştiren kanun tasarısını hazırladılar.
29 Ekim günü mecliste “Türkiye Devleti’nin hükümet şekli cumhuriyettir.” maddesinin yer aldığı tasarı üzerine konuşmalar yapıldı ve teklif 158 vekilin tamamının oy birliği ile kabul edildi. Cumhuriyet yönetimi alkışlarla ilan edildi.